Generał Leopold Okulicki (1898-1946)
Leopold
Okulicki - dyplomowany oficer służby stałej piechoty wojska Polskiego:
podpułkownik (19.03.1936), pułkownik (01.07.1940), generał brygady (22.05.1944).
Odznaczony czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Niepodległości, Orderem
Virtuti Militari V i IV Klasy.
Leopold Okulicki urodził się 12 listopada 1898 roku we wsi Bratucice koło
Okulic pow. Bochnia jako syn Błażeja, rolnika i Anny Korcyl. Do wybuchu I wojny
światowej (1914) ukończył pięć klas gimnazjalnych w Bochni. Podczas nauki
związał się z ruchem niepodległościowym Józefa Piłsudskiego, w 1913r. wstąpił do
Związku Strzeleckiego a w sierpniu 1914 roku uciekł z domu by przyłączyć się do
Legionów. Osiągnąwszy 16 lat służył jako strzelec pod pseudonimem "Sęp" w 3. Pp.
II Brygady.
Wraz ze swoim pułkiem brał udział w bitwie pod Kostiuchnowką w listopadzie
1915 roku awansując kolejno do stopnia kaprala a potem sierżanta.
Po przeniesieniu w rok później do II Brygady Legionów do Warszawy, a następnie
macierzystego pułku do Zegrza, zostaje skierowany na kursy podoficerski i
oficerski. Wraz z pułkiem wyruszył na odsiecz Lwowa, zajętego wówczas przez
Ukraińców, w stopniu podchorążego, dowodząc plutonem 5. Kompanii. W lutym 1919
roku został ciężko ranny i leczył się aż do maja.
Po powstaniu frontu polsko-bolszewickiego (1919-1920) Okulicki, awansowany w
lipcu do stopnia podporucznika, ponownie przebywał krótko w szpitalu z powodu
rany odniesionej pod Mołodecznem. Już będąc dowódcą kompanii, bierze udział w
walkach nad Berezyną i po raz trzeci zostaje ranny w czerwcu 1920 roku. Otrzymał
wówczas z rąk Józefa Piłsudskiego Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari V Klasy.
Po powrocie na front brał udział w zmaganiach z konnicą Budionnego pod Komarowem
i raz jeszcze walczył pod Mołodecznym, aż do zawieszenia broni.
Awansowany 1 listopada 1920 roku do stopnia porucznika Leopold Okulicki
przemieszczał się ze swoim pułkiem, który rozpoczął już pokojową służbę, z
okolic Sejn do Suwałk, Kielc i Grodna, gdzie powierzono mu stanowisko pełniącego
obowiązki dowódcy batalionu 4. pp. Legionów.
Odznaczony Orderem Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych należał
do najmłodszych i najbardziej bojowych oficerów wskrzeszonego Wojska Polskiego.
Okulickiego pociągała praca sztabowa. Eksternistycznie uzyskał w Bochni
świadectwo dojrzałości. Matura umożliwiła mu otrzymanie stopnia kapitana w 1922
roku, a wraz z osiągniętym awansem, pozwoliła na rozpoczęcie starań o przyjęcie
do Wyższej Szkoły Wojennej.
Zawarł tez wówczas związek małżeński z Władysławą Jabłońską - a dwa lata
później doczekała się syna Zbigniewa. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojennej w
Warszawie (1923-1925), której zadaniem było kształcenie oficerów, Okulicki
otrzymał stopień oficera Sztabu Generalnego i prawo noszenia na mundurze
symbolicznych orłów.
Lata 1925-1935 Leopolda Okulickiego to okres systematycznej pracy na
stanowiskach sztabowych. W marcu 1928 roku otrzymuje awans na stopień majora
dyplomowanego. Następnie służba w Grodnie, Rybniku, Rembertowie k. Warszawy,
w końcu został Szefem Sztabu 13. Dywizji Piechoty w Równem na Wołyniu.
Niewątpliwym sukcesem było przeniesienie we wrześniu 1935 roku do Warszawy do
Sztabu Głównego Wojska Polskiego i przydzielenie do Oddziału III (operacyjnego)
wraz z awansem 19 maja 1936 roku na podpułkownika dypl. Wkrótce mianowany został
szefem Wydziału "Wschód" w Oddziale III Sztabu Głównego, przygotowywał plany
operacyjne na wypadek wojny ze Związkiem Radzieckim. Od kwietnia 1939 roku
został kierownikiem Wydziału Sytuacyjnego i zastępcą szefa Oddziału III sztabu
Głównego, pracując nad nową wersją planu operacyjnego "Z" na wypadek wojny z
Niemcami.
1 września 1939 roku dotychczasowy Sztab Główny rozpoczął działalność jako
Sztab Naczelnego Wodza. Okulicki pozostał w Warszawie po opuszczeniu jej 6
września przez Sztab NW jako oficer łącznikowy Naczelnego Wodza przy
Armii "Warszawa". Zgłosił się do czynnej obrony miasta i działał od 11 września
na stanowisku szefa sztabu dowództwa Warszawa - Zachód.
Na własną prośbę otrzymał przydział bojowy i dowodząc pułkiem przeprowadził
18 września jedyny w historii oblężonej Warszawy wypad zaczepny w kierunku
Puszczy Kampinoskiej w celu nawiązania łączności z gen. Władysławem Bortnowskim
i Armią "Pomorze". Już 28 września podporządkował się gen. Michałowi -
Tokarzewskiemu - Karaszewiczowi i był jednym z pierwszych żołnierzy Polski
Podziemnej, wstępujących do tworzącej się Służby Zwycięstwu Polski.
Od października 1939 roku ppłk Okulicki objął komendę Okręgu Łódzkiego SZP i
zamieszkał w Łodzi. Po przeorganizowaniu się SZP na Związek walki Zbrojnej,
pozostał dowódcą Okręgu Łódzkiego ZWZ. Zagrożony aresztowaniami Okulicki został
odwołany do Warszawy przez gen. Roweckiego. 1 lipca 1940 roku został awansowany
do stopnia pułkownika dyplomowanego.
Mianowany Komendantem Okupacji Sowieckiej (obszar Nr 2 Białystok i Obszar Nr
3 Lwów). W drugiej połowie października 1940 roku Okulicki wyjechał do Lwowa,
podejmując zlecone prace konspiracyjne. Tam w nocy 21 na 22 stycznia 1941 roku
został aresztowany przez rosyjskie władze bezpieczeństwa. Przesłuchiwany przez
zastępcę komisarza Berii, Iwana Sierowa, przebywał w więzieniu na Łubiance w
Moskwie a następnie w więzieniu lefortowskim o surowym reżimie, gdzie poddawano
go torturom, groziła mu kara śmierci.
12 września 1941 roku Okulickiego zwolniono na mocy układu zawartego między
Premierem Rządu RP Władysławem Sikorskim a ambasadorem ZSRR w Wielkiej Brytanii
Iwanem Majs, przewidującego powstanie na terytorium ZSRR Armii Polskiej. Gen.
Władysław Anders, dowódca armii, mianował płk. Okulickiego szefem sztabu
tworzonego w Rosji Wojska Polskiego z tłumu wycieńczonych więźniów i zesłańców
polskich do Rosji. Jednym z najtrudniejszych jego zadań były uporczywe
poszukiwania zaginionych a przetrzymywanych uprzednio w obozach w Kozielsku,
Ostaszkowie i Starobielsku polskich oficerów, wziętych do niewoli w 1939 roku
przez Armię Czerwoną.
Naciski sowieckie na gen. Andersa spowodowały przeniesienie płk. Okulickiego
z funkcji szefa Sztabu na stanowisko liniowe dowódcy 7 dywizji Piechoty,
stacjonującej w Kerminie w Uzbekistanie. W sierpniu 1942 roku dywizja
Okulickiego została ewakuowana do Iranu. Następnym miejscem postoju 7 Dywizji,
wchodzącej w skład Armii Polskiej na Wschodzie, był Khanaqin w Iraku, gdzie
strzeżono pól naftowych.
Tutaj Okulicki odnalazł żonę i syna, którzy przybyli z internowania na
Cyprze. Syn natychmiast zgłosił się do służby wojskowej, a po ukończeniu szkoły
podchorążych, uzyskał przydział do 3. Dywizji strzelców Karpackich.
Mimo znakomitych warunków pracy i komfortu bytowania płk. Okulicki pragnął
powrócić do kraju i czynnej tam walki podziemnej. Uzyskawszy zgodę i przychylną
akceptację Naczelnego Wodza, gen. Kazimierza Sosnkowskiego, zdecydował się na
przerzut do okupowanej Polski. W nocy 21 na 22 maja 1944r. Okulicki wylądował
wraz z kilkoma skoczkami na placówce odbiorczej "Kos" w pobliżu wsi Wierzbno,
położonej około 25 km na północ od Bochni. Z chwilą lądowania awansował do
stopnia generała brygady.
1 sierpnia 1944 roku rozpoczęło się powstanie warszawskie. Okulicki, któremu
powierzono zadania przyszłościowe, musiał pozostać w konspiracji. 27 lipca 1944
roku został mianowany komendantem organizacji "NIE" (Niepodległość)
zorganizowanej przez gen. Augusta Emila Fieldorfa - "Nila". Równocześnie "Bór" -
Komorowski naznaczył go swoim następcą jako komendanta Armii Krajowej w razie
gdyby sam nie mógł pełnić tej funkcji.
Gen. Okulicki, używając teraz pseudonimu "Niedźwiadek" opuścił Warszawę 2
października 1944 roku wraz z ludnością cywilną. W Kielcach nawiązał kontakt z
komendantem Okręgu Radomskiego, po czym udał się do Częstochowy, gdzie podjął
starania nad odtworzeniem struktur Armii Krajowej. 3 stycznia 1945 spotkał się w
Katarzynie koło Radomska z brytyjską misją wojskową "Freston" dowodzoną przez
płk. D.T. Hudsona. W tym czasie generał otrzymał wiadomość o śmierci syna na
włoskim froncie, awansowanego pośmiertnie do stopnia podporucznika i
odznaczonego Krzyżem srebrnym orderu Virtuti Militari.
12 stycznia 1945 roku Armia Czerwona rozpoczęła wielką operację ofensywną
wiślano-odrzańską, w ramach której 1. Armia Wojska Polskiego zajęła 17 stycznia
1945 roku Warszawę. 19 stycznia 1945 roku gen. Okulicki podpisał ostatni rozkaz,
w którym oficjalnie rozwiązał Armię Krajową i zwalniał z przysięgi jej
żołnierzy. Dziękując im za ofiarną służbę, w krótkich słowach zawarł wezwanie do
przekazania dziedzictwa ideowego AK przyszłym pokoleniom. Rozkaz został
ogłoszony w końcowym numerze "Biuletynu Informacyjnego" (19.01.1945 r. nr 3)
Pod
presją polityków państwa podziemnego, pragnących podjąć rozmowy z władzami
radzieckimi, zgodził się na spotkanie z "generałem pułkownikiem Iwanowem",
wyznaczone na dzień 27 marca w Pruszkowie. Zaproszenie na rozmowy stanowiło
podstęp i szesnastu przywódców polskich aresztowano. "Generał Iwanow" okazał się
znanym dobrze Okulickiemu z pierwszego więzienia we Lwowie w 1941 roku Iwanem
Sierowem, zastępcą komisarza Berii. Polskich działaczy przewieziono do Moskwy i
Leopold Okulicki po raz drugi znalazł się w więzieniu na Łubiance.
Po wielotygodniowych przesłuchaniach przywódców Polski Podziemnej 18 czerwca
1945 roku postawiono przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR w Moskwie i
sądzono na podstawie radzieckiego kodeksu karnego. Pokazowy proces toczył się do
21 czerwca 1945 roku. Na zakończenie mowy obrończej gen. Okulicki, który zrzekł
się pomocy adwokata radzieckiego, powiedział: "Spełniłem swój obowiązek względem
Ojczyzny, jak żołnierz, który stosuje się do rozkazów swojego rządu. Wy, panowie
sędziowie, spełnicie swój, tak jak wam nakaże wasze sumienie i honor".
Generał brygady, Leopold Okulicki, ostatni dowódca Armii Krajowej, nazwany
później przez Mołotowa "jawnym wrogiem Związku Radzieckiego" został skazany na
10 lat więzienia. Wyrok odbywał się w więzieniu na Łubiance i więzieniu
Lefortowskim. Przyczyny jego śmierci w dniu 24 grudnia 1946 roku nie zostały do
tej pory wyjaśnione. Okulicki zmarł rzekomo po operacji w szpitalu więziennym
Butyrki. Można natomiast domniemywać, że niektóre z wymienionych w protokole
sekcji objawów były wynikiem silnego pobicia.
Źródło opracowania:
Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręgu
Wielkopolska nr 4/1996 "Generał Okulicki Leopold (1898-1946) ostatni Dowódca
Armii Krajowej" - por. dr Zofia Grodecka
|